Паян Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев Правительство ҫуртӗнче Чӑваш наци конгресӗн пайташӗсемпе тӗл пулнӑ. Республика ертӳҫи ЧНКн Раҫҫейри чӑвашсен федераци шайӗнчи наципе культура автономийӗпе, ӗҫ тӑвакан влаҫ органӗсен профильлӗ органӗсемпе килӗштерсе ӗҫлессине вӑйлатмаллине палӑртса хӑварнӑ. Ҫак ӗҫе чӑваш чӗлхине тата культурине аталантарас тӗллевпе пурнӑҫламалла.
Республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, пӗрлехи ӗҫ ЧНКн ӗҫне ҫӗнӗ шайра йӗркелеме, ирттерекен мероприятисемпе проектсен шайне тата калӑпӑшне ӳстерме май парӗ.
Юпа уйӑхӗ иртсе кайнӑран Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ӗҫне пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Шел те, иртнӗ уйӑхра эпир 30 пин мӑшӑр тӑваймарӑмӑр. Пурӗ те 29 пин те 487 чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗ ҫеҫ. Кӑҫалхи 10 уйӑха илес пулсан эпир кӑрлачпа (28 пине яхӑн) юпа уйӑхӗсенче кӑна 30 пин тумасӑр ӗҫлерӗмӗр, ыттисенче вара кашнинче 35 пин ытла хатӗрлесе пытӑмӑр.
30 пин тӑвайманнин сӑлтавӗ паллӑ: эпир канас терӗмӗр. Иртнӗ уйӑхра мӑшӑрсен йышне 1 миллионран ирттертӗмӗр те ҫакӑн хыҫҫӑн вара хамӑра ытлашши нушалантарас мар тесе кантӑмӑр. Асилтеретпӗр, миллион урлӑ эпир уйӑх варринче, юпан 15-мӗшӗнче каҫрӑмӑр. Ҫапла май кӑҫалхи плана вӑхӑт ҫитиччен пурнӑҫларӑмӑр.
Мӑшӑрсен йышӗ майӗпенрех ӳсни тепӗр сӑлтавпа та ҫыхӑннӑ — эпир халь вырӑсла текста хамӑр сканерлатпӑр. Юрать-ха Finereader вырӑсла саспалланӑ чухне йӑнӑшсем сахал тӑвать, ҫавна май ку пире йывӑрлӑхсем питех кӳмест. Асилтеретпӗр, эпир ҫак ӗҫ валли Сергей Мстиславскийӗн «Курак — ҫурхи кайӑкне» тата Юрий Корольковӑн «Леня Голиков партизанне» «Мешок» сайт урлӑ туянса. Апла тума пире тӗнче тетелӗнчи текст чӑвашлипе тӳр килменни хистерӗ. Унсӑр пуҫне, Сергей Мстиславскийӗн «Курак — ҫурхи кайӑк» кӗнекине туянтӑмӑр-ха, анчах та, вӑл чӑвашлине ҫывӑхрах пулин те, ҫавах пӗрешкел мар.
Иртнӗ шӑматкун, юпа уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, Чӑваш наци конгресӗн 11-мӗш съезчӗ иртнине Чӑваш халӑх сайчӗн вырӑсла пайӗнче Тимӗр Акташ хыпарланӑччӗ-ха.
Пухура ЧНКн президенчӗ Николай Угаслов ҫӗнӗ ертӳҫӗ пулма Валерий Клементьева сӗннӗ.
Валерий Клементьев Чӑваш наци конгресӗнче вице-президент пулнӑ. Чӑваш Республикин культурин тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ, Етӗрне районӗн хисеплӗ ҫынни юлашки виҫӗ ҫулта Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче директор пулса ӗҫлет. Съезд делегачӗсенчен чылайӑшӗ Валерий Клементьевшӑн сасӑланӑ.
Ыран, юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, Лондонра чӑваш культурипе паллаштарӗҫ.
Великобританин тӗп хулинчи «Hoxton» галерейӑра Шупашкар хӗрӗн Полина Осипован уйрӑм экспозицийӗ уҫӑлӗ.
«Курава хамӑн тӑван Чӑваш Ене, чӑвашсен хамшӑн питӗ заклӑ хӑйне евӗр культурине халаллӑп. Унта манӑн сӑнӳкерчӗксем, видеосем, пир-авӑр, тӗрлӗ хатӗр-хӗтӗр тата скульптура пулӗ», – пӗлтернӗ Питӗрте ӗҫлесе пурӑнакан 22 ҫулти художник тӗнче тетелӗнчи хӑйӗн страницинче.
Полина Осипова Шупашкартан Питӗре 9-мӗш класс хыҫҫӑн куҫса кайнӑ. Чӑваш культурипе кӑсӑкланса хавхаланакан пултаруллӑ пике чӑваш эрешӗллӗ капӑрлӑхсемпе скульптурӑсем ӑсталать. Вӑл модӑри пысӑк брендсемпе, тӗслӗхрен, «Gucci»-пе, ҫыхӑну тытать.
Красноярскри чӑвашсен автономийӗ чӑваш чӗлхине вӗрентме тытӑнӗҫ. Ку хыпара автономи Фейсбукри хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ.
Унта ҫырнӑ тӑрӑх, «Чӑваш чӗлхине вӗренмелли ушкӑна вӗренекенсене пухать. Занятие Красноярск крайӗнчи Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче (Красноярск рабочийӗ хаҫат ячӗллӗ проспект, 100-мӗш «в» ҫурт) ирттерӗҫ».
Чӑваш чӗлхи вӗренес кӑмӑллисен 8-953-594-7730 номерпе Татьяна Ефимовна патне шӑнкӑравламалла.
Чӑваш наци вулавӑшӗн «Ӑ – 150» пӗтӗм чӑваш акцийӗ» проект Раҫҫейри халӑхсен тӑван чӗлхисене упракан тата тӗпчекен фондӑн проекчӗсен конкурсӗнче ҫӗнтернӗ. Конкурсра суйласа илнӗ проектсене ҫӗршыври халӑхсен тӑван чӗлхине упраса хӑварассипе ҫыхӑннӑ мероприятисене ирттерме пулӑшӗҫ.
Чӑваш Енрен тӑратнӑ проектӑн тӗп интерактивлӑ лапамӗ хальхи вӑхӑтра ӗҫлекен кӗнекесемпе ӳкерчӗксен «150 лет новой чувашской письменности» (чӑв. Чӑваш ҫырулӑхне 150 ҫул) калӑпӑшлӑ экспозицийӗ пулса тӑрӗ. Шкул ачисемпе студентсем валли чӗрӗ уроксемпе видеоуроксем йӗркелӗҫ, документлӑ фильм кӑтартӗҫ, «Чувашский леттеринг» лекци ирттерӗҫ, экспозиципе паллаштарма курав-викторина пулӗ.
«Фолк-тӗпел» хӑна кӗтесӗ те кӑсӑклӑ пулассине шантараҫҫӗ. Чӑваш чӗлхин аталанӑвӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусене ятарлӑ шоура журналистсемпе, блогерсемпе, ӑслӑлӑх ӗҫченӗсемпе, чӑваш хастарӗсемпе онлайн-трансляци вӑхӑтӗнче сӳтсе явӗҫ.
| ЮПА | 15 |
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ юпан 14-мӗшӗнче чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗсен йышне 1 миллионран ирттерчӗ. Ку ӗҫ мӗнле пулса пыни пирки, тата чӗлхе тӗпчевӗн паянхи ыйтӑвӗсем пирки сӑмах хускатасшӑн. Сирӗншӗн, вулакансемшӗн, тата чӑваш чӗлхи шӑпишӗн кӑшт та пулин пӑшӑрханакансемшӗн, ӑнланмалларах пулӗ тетӗп.
Ҫак ӗҫе эпир 2016 ҫулта пуҫланӑччӗ. Ун чухне «Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ» те йӗркеленменччӗ-ха… Ӗҫе вӑл вӑхӑтра хутран-ситрен кӑна туса пырсаччӗ, ӗҫ майне мӗнле хӑвӑртлатассине шырасаччӗ... Сӑмахран, вӗрентекенсен хушшинче конкурс та ирттернӗччӗ. Ҫапла май 2019 ҫулхи ака уйӑхӗн 5-мӗшӗ тӗлне 34 пин те 837 мӑшӑр пуҫтарма мехел ҫитернӗччӗ. Виҫӗ ҫул хушшинче. Сӑмах май, кун чухлӗ мӑшӑра халь эпир уйӑх хушшинче ним мар хатӗрлетпӗр.
2019 ҫулта вара, «Чӑваш чӗлхи лабораторине» йӗркелесе, ҫак ӗҫе ҫӗнӗрен кӳлентӗмӗр. Вӑл вӑхӑтра эпӗ Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ӗҫлеттӗм. Шӑп ҫав ҫул ӗнтӗ институтра мана хапӑл марри сисӗне пуҫларӗ. Укҫине нумай тӳлеместчӗҫ, ҫавна май тавлашса тӑмарӑм — ӗҫ вырӑнне пӑрахса кайрӑм.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ ӗнер чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗсен шутне 1 миллионтан ирттерчӗ. Ҫапла май ҫулталӑк хушшинче тума палӑртнӑ плана пурнӑҫларӗ теме пулать. Паллах, ӗҫ ҫакӑнпа вӗҫленмӗ — мӑшӑрсене пухасси малалла тӑсӑлӗ.
1 миллион мӑшӑр — пӗр-пӗр чӗлхе валли хӑй тӗллӗн куҫаруҫӑ хатӗрленӗ чухне ӑна пахалӑхлӑ тума, тӗрӗсрех каласан, усӑ курма май паракан виҫе. Яндекс.Тӑлмача мӗнле те пулин чӗлхене кӗртес тесен шӑп ҫӑвӑн чухлӗ мӑшӑр хатӗрлесе пама ыйтаҫҫӗ те. Нумай-и вӑл? Сахал мар. 1 миллион пухма пире 3 ҫул кирлӗ пулчӗ. Ҫак вӑхӑт хушшинче эпир кану е уяв кунӗ пулнине пӑхмасӑр ӗҫлерӗмӗр (ҫапла иккӗн мӑшӑрласа кашни кун 1 пин ытла мӑшӑр туса пытӑмӑр). Пурӗ 200 ытла кӗнеке мӑшӑрларӑмӑр. Текст тӗрӗслекенсене 700 пин ытла тенкӗ тӳлерӗмӗр, унсӑр пуҫне хамӑр укҫапах сервера ҫӗнетрӗмӗр, мӑшӑрланӑ чухне сиксе тухнӑ тӑкаксене саплаштартӑмӑр (сӑмахран, хӑш-пӗр кӗнекесене туянма тиврӗ).
Ытларах пая тӑвакансем ҫаксем пулчӗҫ: Аҫтахар Плотниковпа Александр Антонов (мӑшӑрлакансем), Светлана Трофимовӑпа Алина Иванова (текста тӗрӗслекенсем). Пулӑшакансем ыттисем те пулчӗҫ. Сӑмахран пысӑк тав сӑмахне Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнчи Ольга Тимофеевӑпа вулавӑшӑн «Чӑваш кӗнеки» пай ертӳҫине Соловьева Галина Павловӑна калас килет.
Эпир унччен сире Mozilla Firefox браузера хатӗрлекенсем «Common Voice» проект урлӑ чӑвашла сасӑ пухни пирки каласа панӑччӗ. Аса илтеретпӗр: ҫак проект урлӑ тӗрлӗ чӗлхепе сасӑланӑ сӑмахсемпе пуплевӗшсене усӑ курса компьютера ҫав чӗлхесемпе калаҫма тата калаҫнине текста куҫарма вӗрентме шутлаҫҫӗ.
Проект ертӳҫисем чӑвашла сасӑланӑ материал сахалтарах пулнишӗн пӑшӑрханаҫҫӗ, ҫавна май пирӗн халӑха хастартарах хутшӑнма йыхравлаҫҫӗ.
Ҫак проекта хӑвӑрӑн тӳпене хывас кӑмӑл пур пулсан ӗҫӗ кӑткӑсах мар. Чи малтан ҫак сайта кӗмелле те (логинланмалла) вара «Кала» е «Итле» пайсене хутшӑнмалла. Пӗрремӗшӗнче сире 5 пуплевӗш е сӑмах сасӑлама ыйтӗҫ — сирӗн вӗсене чӑвашла каламалла. Иккӗмӗшӗнче вара ытти хутшӑнакансем сасӑланине тӗрӗслемелле пулӗ. Вунӑ минут хушшинче, калӑпӑр сахал мар пуплевӗш е сӑмах тӗрӗслеме е сасӑлама май пур. Тепӗр май каласан, ку нумай вӑхӑт йышӑнмасть — кӑмӑл ҫеҫ кирлӗ.
Чӑвашла хальхи вӑхӑтра пурӗ 22 сехетлӗх сасӑ ҫырса илнӗ, тӗрӗслев енӗпе вара 7 сехет ҫырнине ҫеҫ хутшӑнакансем пӑхса тухнӑ.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен мӑшӑрӗсене хатӗрлес ӗҫ вӗҫленсе пырать темелле. 1 миллиона ҫитме 15 пин кӑна юлчӗ. Иртнӗ уйӑхра кӑна эпир 40 пин ытла мӑшӑр хатӗрлерӗмӗр. Ҫапла май мӑшӑрсен йышӗ хальхи вӑхӑтра 985 034 ҫитрӗ. Тен, тата та ытларах тӑвайнӑ пулӑттӑмӑр пулӗ — анчах йывӑрлӑхсемпе тӗл пултӑмӑр.
Йывӑрлӑхӗсем, яланхи пекех, вырӑсла кӗнекесемпе ҫыхӑнчӗҫ. Калӑпӑр, Рафаэлло Джованьолин «Спартакне» халӗ те мӑшӑрласа ҫитермен — сӑлтавӗ вара тӗнче тетелӗнче сарӑлнӑ текстсем пире тивӗҫтерменнинче. Ҫавӑн пекех Сергей Мстиславскийӗн «Курак — ҫурхи кайӑк» ятлӑ Н.Э. Бауман ҫинчен ҫырнӑ повеҫӗн текстне йӗркелесе ҫитертӗмӗр, анчах каллех тӗнче тетелӗнче тӗл пулакан текст чӑвашла куҫарупа тӳр килмест (малтанах пӗлтерсеччӗ: Иосиф Сталин вилнӗ хыҫҫӑн чылай хайлава ҫӗнетнӗ; чӑвашла вара малтанхи варианта куҫарнӑ пулнӑ…). «Мешок» ятлӑ сайт урлӑ пире кирлӗ кӗнекене туянма тиврӗ. Виҫӗмкун кӑна Юрий Корольковӑн «Леня Голиков партизан» кӗнекене тӳрлетме парасшӑнччӗ, анчах вырӑслипе танлаштарса пӑхнӑ хыҫҫӑн вӗсем пӗрешкел марри палӑрчӗ. Ҫавах та унпа ӗҫлеме пуҫларӑмӑрах — 340 страницӑллӑ пулнӑран калӑпӑшӗ пур.
+23.3 °C